کد مطلب:50567 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:134
«ان الله سبحانه وضع الثواب علی طاعته و العقاب علی معصیته، ذیاده لعباده عن نقمته و حیاشه لهم الی جنته.»[3] . [صفحه 433] همانا خدای سبحان پاداش را بر طاعت و كیفر را بر معصیت خود قرار داده است تا بندگانش را از عذاب خویش بازدارد و به سوی بهشت روانه سازد. پیام آوران الهی مردمان را با بشارت و انذار به سوی مقصد كمال راه می بردند و شان پیامبر اكرم (ص) نیز این بود، چنانكه امیرمومنان (ع) فرمود: «فان الله جعل محمدا- صلی الله علیه و آله- علما للساعه و مبشرا بالجنه و منذرا بالعقوبه.»[4] . همانا خداوند محمد (ص) را نشانه ای ساخت برای قیامت و مژده دهنده به بهشت و ترساننده از عقوبت. «امین وحیه و خاتم رسله و بشیر رحمته و نذیر نقمته.»[5] . امین وحی اوست و خاتم فرستادگانش، رحمت او را مژده دهنده و از كیفر او ترساننده. «حتی بعث الله محمدا- صلی الله علیه و آله- شهیدا و بشیرا و نذیرا.»[6] . تا اینكه خداوند محمد (ص) را برانگیخت، گواهی دهنده، مژده رساننده و ترساننده. هنر مربی برانگیختن و بازداشتن است، یعنی هنر شایق كردن به اتصاف به كمالات حقیقی و هشیار نمودن در دوری از آنچه موجب تباهی است و در این باره باید میان نیكان و بدان و شایستگان و ناشایستگان فرق گذاشت و با هر یك به تناسب وضع و حالش رفتار نمود و به وسیله ی تشویق و تنبیه مناسب آنان را راه نمود، چنانكه امیرمومنان علی (ع) در عهدنامه ی مالك اشتر فرمود: «و لا یكونن المحسن و المسی ء عندك بمنزله سواء، فان ذلك تزهیدا لاهل الاحسان فی الاحسان و تدریبا لاهل الاساءه علی الاساءه! و الزم كلا منهم ما الزم نفسه.»[7] . هرگز نباید نیكوكار و بدكار در نزد تو یكسان باشند، كه آن، رغبت نیكوكار را در نیكی كم كند و بدكار را به بدی وادار نماید و هر یك از ایشان را مطابق كارش جزا ده. [صفحه 434] روش تشویق و تنبیه روشی است نیكو در برانگیختن به سوی مراتب كمال حقیقی و دور نمودن از مراتب غفلت و ظلمت. پیامبر اكرم (ص) در رسالت تربیتی خود، مردمان را با راغب ساختن و شایق نمودن به سوی حق برانگیخت و با هشیار ساختن و ادب نمودن از هلاكت دور ساخت. امیرمومنان (ع) در این باره فرموده است: «طبیب دوار بطبه، قد احكم مراهمه و احمی مواسمه، یضع ذلك حیث الحاجه الیه ، من قلوب عمی و آذان صم و السنه بكم، متتبع بدوائه مواضع الغفله و مواطن الحیره.»[8] . او طبیبی بود كه به وسیله ی طب و معالجه ی خویش (برای بهبودی امراض مهلك و بیماریهای گوناگون در میان مردم) همواره گردش می كرد و مرهمهایش را بخوبی آماده ساخته و ابزارها را سرخ كرده و تافته بود. آن را به هنگام حاجت بر دلهایی می نهاد كه (از دیدن حقیقت) نابینا بود و گوشهایی كه (بر شنیدن حق ) ناشنوا بود و زبانهایی كه (در بیان حق) گنگ بود. با داوری خود دلهایی را می جست كه در غفلت و حیرت فرورفته بود. بنابراین روش تشویق و تنبیه، علم و هنر انگیختن و بازداشتن است كه در میدان عمل به شناخت، محبت، ظرافت و دقتی طبیبانه نیاز دارد تا نقش خود را در تربیت بدرستی ایفا نماید.
«تشویق» به معنای برانگیختن، به شوق آوردن، راغب ساختن و شایق كردن است،[1] و «تنبیه» به معنای بیدار كردن، آگاه كردن، هشیار ساختن و ادب كردن است،[2] و روش تشویق و تنبیه به كار گرفتن آدابی است برای تحقق این معنا در آدمی، یعنی آدابی برای برانگیختگی و بازدارندگی برای شكوفا شدن استعدادهای انسان در جهت كمال مطلق، چنانكه امیرمومنان علی (ع) درباره ی نقش پاداش و كیفر الهی در تربیت آدمی فرموده است:
صفحه 433، 434.